BIAŁOBRZEGI leżą na wysokim, prawym zboczu doliny Pilicy.
Od 1977 roku administracyjnie należą, jako dzielnica, do Tomaszowa Mazowieckiego. Jednak ponad sześćsetletnie związki z Ziemią Opoczyńską oraz naturalna granica na rzece, sprawiły, że nadal widać tu odrębność kulturową i historyczną od miasta za Pilicą. Mimo swej prawie trzydziestoletniej "miejskośći", Białobrzegi zachowały również swój dawny rolniczy charakter.
Pierwsza pisemna wzmianka o Białobrzegach pochodzi z 1405 roku. Jednak data ta nie oznacza ich powstania. Białobrzegi zanim zostały odnotowane przez źródła historyczne, mogły istnieć już od kilku stuleci. Potwierdzają to liczne wykopaliska archeologiczne, odkrywające na tym terenie istnienie osad oraz cmentarzysk już w okresie prehistorycznym.
W czasach wczesnosłowiańskich ziemie te należały do wielkiego dominium rodu Awdańców, którzy od nazw miejsc w których zamieszkiwali, przyjmowali przydomki. Tak powstała rodzina Białobrzeskich, z której to wywodzi się, urodzony w Białobrzegach, wybitny humanista epoki Odrodzenia, opat mogilski i biskup kamieniecki, Marcin Białobrzeski.
Do najciekawszych budowli Białobrzegów należy, wubudowany około 1746 roku, drewniany kościół pod wezwaniem św. Marcina. Stowarzyszenie czyni starania o odrestaurowanie kościoła i udostępnienie go zwiedzającym. Jest to obecnie najstarszy zabytek Tomaszowa, jednak z powodu położenia z dala od tras turystycznych, zapomniany. A przecież aby dojechać z Tomaszowa do Spały, zamiast tradycyjnej drogi przez Cygan, można wybrać dużo atrakcyjniejszą trasę przez Brzustówkę, Ludwików, Białobrzegi i Ciebłowice i dalej malowniczym carskim szlakiem do mostu w Spale, po drodze zwiedzając "Niebieskie Źródła", Skansen rzeki Pilicy, dwór i kościół w Białobrzegach. Ciebłowice słyną z kultywowania tradycji regionalnych. Niezapomniane wrażenia pozostawią w pamięci krajobrazy związane z doliną Pilicy. Sama Spała zawdzięcza swą sławę również Białobrzegom. To białobrzeski proboszcz, ksiądz Ludwik Żmudowski, po raz pierwszy w 1876 roku, gościł na polowaniu następcę tronu Rosji, carewicza Aleksandra, późniejszego cara Aleksandra III. Od tego polowania należy datować początki carskiej stanicy myśliwskiej w Spale, gdyż jak wspomina sam proboszcz cyt. "następca tronu tak się rozmiłował w naszych lasach, iż ma być tu urządzony dom w lesie, most na Pilicy i jest nadzieja oglądania w roku następnym Najjaśniejszego Pana".
Również jadąc do Inowłodza można wybrać ciekawszą i mniej uczęszczaną drogę przez Białobrzegi, Sługocice i, najdłuższą wieś ulicówkę w powiecie tomaszowskim, Brzustów. Wsie te także słyną z kultywowania tradycji regionalnych. Po drodze warto zatrzymać się przy, leżącym tuż za Białobrzegami, rezerwacie florystycznym "Sługocice", gdzie chronione jest stanowisko rzadkiego na niżu, górskiego gatunku, żywca dziewięciolistnego oraz przy rezerwacie leśnym "Jeleń", gdzie można podziwiać kolekcję ponad 200-letnich dębów szypułkowych.
Dla rowerzystów wybierających się do rezerwatu żubrów, na pewno o wiele ciekawszą i atrakcyjniejszą będzie trasa wiodąca przez Białobrzegi i Jeleń, gdzie w lesie zlokalizowane są poniemieckie bunkry i schrony. Budynki te domagają się szybkiego trafienia w ręce dobrego gospodarza. Warto też zobaczyć, wybudowaną specjalnie dla cara podczas jego przyjazdów do Spały, stację kolejową w Jeleniu, ciekawy przykład tutejszego budownictwa drewnianego. Dalej droga wiedzie przez fascynujące ostępy i głusze Puszczy Pilickiej.
Zapraszamy więc, podczas swoich wędrówek, do odwiedzenia Białobrzegów i ich najbliższej okolicy. Więcej o bogatej tradycji i historii tej ziemi będzie się można dowiedzieć z wydanej w najbliższym czasie monografii Białobrzegów.
Za: Jarosław Pązik "Białobrzegi i okolice", www.dlabialobrzegow.org
