W bieżącym roku przypada Jubileusz 90lecia istnienia tomaszowskiego Muzeum, które jest jednym z trzech, obok Muzeum w Łowiczu i Muzeum Ziemi Wieluńskiej, najstarszych muzeów o charakterze regionalnym w województwie łódzkim. Przy tym zacnym jubileuszu warto przypomnieć najważniejsze fakty związane z historią placówki.
Muzeum w Tomaszowie Mazowieckim im. Antoniego hrabiego Ostrowskiego powstało w roku 1927 z inicjatywy prof. Tadeusza Seweryna i osób zrzeszonych w Polskim Towarzystwie Krajoznawczym działającym przy Seminarium Nauczycielskim Męskim im. Tadeusza Reytana, którzy z ogromną pasją gromadzili zabytki oraz prowadzili badania kultury ludowej. Wraz z powołaniem 9 maja 1927 roku Oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego w Tomaszowie Mazowieckim, którego Prezesem wybrano Tadeusza Seweryna, założone zostało Muzeum. „ Zbiory zgromadzone przez Towarzystwo posiadają wartość naukową, a nie pamiątkową, celem ich jest obrazować regionalne wartości miasta i jego okolicy pod względem archeologicznym, historycznym, przyrodniczym i przemysłowym” (Sprawozdanie Zarządu Oddziału PTK za 1928 r.). Dział archeologii wówczas tworzyły „ cztery urny z paleolitu, 3 toporki krzemienne, znaleziska grobów słowiańskich i zbiór monet antycznych”. W dziale historycznym zgromadzonych było ponad 300 monet i bibliografia publikacji o Tomaszowie Mazowieckim. Dział etnograficzny obejmował zbiór strojów ludowych, wycinanek, planów domostw, teki rysunków kapliczek i modele szczytów chat oraz zbiór modeli i zamków do drzwi. Skamieliny i minerały tworzyły dział przyrodniczy. Wszystkie obiektu gromadzone były w budynku Seminarium Nauczycielskiego przy ulicy św. Antoniego 54 oraz mieszkaniach prywatnych ks. Kazimierza Olszewskiego – pierwszego kustosza Muzeum oraz Tadeusza Seweryna. Od 1929 roku aż do II wojny światowej Muzeum mieściło się przy ul. Mościckiego 6. Pierwsza wystawa została zorganizowana w roku 1935 i poświęcona była malarstwu artystycznemu. Drugą jubileuszową przygotowano w 1937 r. W 1939 r. zbiory muzealne liczyły 3225 cennych monet z okresu piastowskiego, stroje ludowe, dział przemysłu i górnictwa, który obejmował 488 obiektów. We wrześniu 1939 roku lokal Muzeum został zajęty przez wojska niemieckie. Zbiory uległy prawie całkowitemu zniszczeniu. Spośród 1739 zainwentaryzowanych zabytków zachowały się tylko 73 obiekty. Po zakończeniu wojny, dzięki staraniom przedwojennego kustosza Muzeum Jana Piotra Dekowskiego, ucznia Tadeusza Seweryna, oraz młodzieży z Koła Krajoznawczego Młodzieży im. Tytusa Chałubińskiego, Muzeum wznowiło swoją działalność gromadząc zabytki w budynkach przy ulicy św. Tekli 3 ( dzisiejsza ulica Barlickiego) i św. Antoniego 24, gdzie ocalałe i nowo zebrane eksponaty rozmieszczono w trzech salach. W dniu 26 listopada 1947 roku, w 20. rocznicę założenia Muzeum, otwarta została pierwsza powojenna stała wystawa etnograficzna. Ekspozycja prezentowała sztukę ludową, izbę, stroje, tkaniny i budownictwo. W grudniu 1949 roku Muzeum zostało upaństwowione. Natomiast rok późnej otrzymało jako siedzibę pałac wybudowany przez Antoniego hrabiego Ostrowskiego. W roku 1951 otwarta została ekspozycja etnograficzna, rok później powstał dział przyrodniczy. W 1956 roku obowiązki kierownika Muzeum przejął Józef Jastrzębski. W latach 1958 – 68 przeprowadzony został generalny remont zniszczonego pałacu, w ramach którego dokonano częściowej przebudowy murów wewnętrznych, wymieniono część schodów, dach, wykonano instalację elektryczną, wodnokanalizacyjną i centralnego ogrzewania. Pomimo prowadzonego remontu Muzeum nie zaprzestało swojej działalności. Realizowane były badania terenowe i penetracje badawcze, działania wystawiennicze oraz oświatowe. W roku 1964 otwarto stałą wystawę przyrodniczą. Po zakończeniu remontu w 1969 roku udostępniona została ekspozycja historyczna. Według sprawozdania Józefa Jastrzębskiego za lata 1964-68 „Muzeum posiadało prawie 3700 muzealiów, 8 pracowników i budżet 600000 łącznie ze środkami przeznaczonymi na remont”. W 1971 r. rozpoczął działalność dział sztuki. Kolejną wystawą stałą udostępnioną zwiedzającym w 1974 r. była ekspozycja archeologiczna. Zbiory zgromadzone w działach archeologicznym , etnograficznym, historycznym, przyrodniczym i sztuki liczyły wówczas 10 tys. zabytków. Placówka posiadała już wtedy bibliotekę o charakterze naukowym. W roku 1981 r. nastąpiło uroczyste otwarcie nowej stałej wystawy historycznej. W latach 1982 – 84 kierownikiem Muzeum był Ryszard Kotewicz. Przez kolejne sześć lat, do roku 1990 obowiązki dyrektora pełniła mgr Irena Góźdź. W latach 1991 – 2013 dyrektorem placówki była mgr Wiesława Bogurat. Zbiory liczyły wówczas 20246 eksponatów. W latach 2006 – 2007 przeprowadzony został kolejny remont budynku pałacu – wymiana okien, malowanie wnętrz i elewacji. W roku 2007 otwarta została stała ekspozycja sztuki w pałacowej wieży, zmodernizowano stałe ekspozycje: etnograficzną, historyczną i przyrodniczą. W tym też roku nadano Muzeum w Tomaszowie Mazowieckim imię Antoniego hrabiego Ostrowskiego. Ilość zabytków – 27882 obiekty. Od 2014 roku dyrektorem Muzeum jest mgr Dorota Bill – Skorupa, która kieruje zespołem 14 osób. Obecnie zbiory muzealne liczą 28817 eksponatów, które dokumentują historię i kulturę miasta oraz regionu. Placówka prowadzi działalność naukowo – badawczą, wystawienniczą, wydawniczą oraz edukacyjną realizując misję, która brzmi: „Gromadzić, ochraniać, upowszechniać zabytki miasta i regionu, łączyć tradycję z nowoczesnością, być otwartym na współczesność i oczekiwania odbiorców, wzbudzać zainteresowanie i szacunek” .
W Muzeum prezentowanych jest średnio 9 wystaw czasowych w roku i podobna ilość ekspozycji o charakterze oświatowym. Organizowane są bezpłatne wykłady w ramach cyklu „ Spotkania z historią i nie tylko…”, koncerty, konkursy, pokazy, kiermasze. Muzealnicy, oprócz działalności merytorycznej, prowadzą różne formy zajęć edukacyjnych dla wszystkich grup wiekowych, z których największym zainteresowaniem cieszą się zajęcia warsztatowe i terenowe.
Wszystkie przedsięwzięcia realizowane przez tomaszowskie Muzeum mają na celu, oprócz ochrony i upowszechniania dziedzictwa kulturowego regionu oraz przybliżenia muzeum i jego zbiorów, także pokazanie, że w muzeum nie jest nudno, że muzeum jest miejscem, w którym można miło spędzić wolny czas, gdzie może być interesująco, atrakcyjnie, a czasem bardzo nietypowo.
Dorota Bill – Skorupa
Dyrektor Muzeum w Tomaszowie Mazowieckim im. A. hr. Ostrowskiego
