Jedną z form ustania małżeństwa między dotychczasowymi małżonkami jest jego rozwiązanie przez rozwód (innym takim przypadkiem jest np. śmierć małżonka). Rozwiązanie małżeństwa w ten sposób następuje na skutek przeprowadzenia postępowania sądowego i wydania wyroku.
Sądami właściwymi do rozpoznawania spraw rozwodowych są sądy okręgowe. Sądy takie nie znajdują się w każdym mieście, a co więcej nawet jeśli w miejscowości, w której mieszkają małżonkowie znajduje się „jakiś” sąd (tj. sąd rejonowy), to nie ten sąd będzie właściwy do rozpoznania ich sprawy rozwodowej. Posługując się przykładem – dotychczasowi małżonkowie mieszkają w Gdyni. Jeden z nich chce zainicjować postępowanie rozwodowe. W tym celu ustanawia profesjonalnego pełnomocnika, który również prowadzi kancelarię w Gdyni. Jeśli pełnomocnikiem tym jest adwokat gdynia, to będzie prawdopodobnie stanowiła główny obszar jego działania, skoro to w tym mieście wyznaczył on swoją siedzibę. Taki adwokat może zostać oczywiście pełnomocnikiem strony w sprawie rozwodowej, jednak stosowny pozew rozwodowy zostanie przez niego złożony do Sądu Okręgowego w Gdańsku (w Gdyni brak sądu okręgowego) i to przed tym sądem będzie toczyć się sprawa. Warto także wiedzieć, że pełnomocnictwo udzielone takiemu adwokatowi nie może mieć charakteru ogólnego i musi zostać udzielone do prowadzenia konkretnej sprawy rozwodowej.
Powyżej zasygnalizowano już, że zainicjowanie postępowania rozwodowego następuje na skutek złożenia pozwu do właściwego sądu okręgowego. Pozew taki podlega opłacie. Sprawa rozwodowa jest też „normalną” sprawą toczącą się w sądzie, a więc wydanie wyroku jest poprzedzone – co do zasady – przeprowadzeniem przez ten sąd postępowania dowodowego (przesłuchiwanie świadków, sporządzanie opinii prze biegłych).
W sprawie rozwodowej strony mogą zostać skierowanie przez sąd do mediatora celem przeprowadzenia postępowania mediacyjnego. Ma to miejsce, gdy istnieją szanse na pojednanie się małżonków i utrzymanie małżeństwa. W takiej sytuacji toczące się postępowanie może zostać również zawieszone.
Kiedy sąd orzeka rozwód?
W uproszczeniu wtedy, gdy między małżonkami nastąpił „zupełny i trwały rozkład pożycia” (inaczej niż wypadku orzeczenia separacji, gdzie rozkład pożycia musi mieć jedynie charakter zupełny). Szczególnie sąd bada więc czy między małżonkami wciąż istnieje więź emocjonalna, gospodarcza, fizyczna (a więc czy wciąż trwa pożycie), a jeśli nie to czy nie istnieją widoki na ich przywrócenie (jeśli nie, to rozkład ten ma charakter trwały). Orzekając rozwód sąd musi mieć także na względzie dobro wspólnych małoletnich dzieci stron (jeśli je posiadają) oraz zasady współżycia społecznego.
Jeżeli strony mają wspólne małoletnie dzieci sąd rozstrzyga także o sprawowaniu przez rodziców władzy rodzicielskiej nad nimi, o tym kto i w jakim zakresie będzie ponosił koszty ich utrzymania (alimenty) oraz o sposobie utrzymania kontaktów z tymi dziećmi (jednak akurat od tego uregulowania sąd może odstąpić na zgodny wniosek stron).
W określonych przypadkach również jeden z małżonków może żądać zasądzenia od drugiego małżonka przez sąd w sprawie rozwodowej alimentów na jego rzecz. W wyroku rozwodowym mogą znajdować się też inne rozstrzygnięcia, np. nawet dotyczące podziału majątku wspólnego.
Wyrok rozwodowy jak każdy wyrok sądu pierwszej instancji podlega zaskarżeniu na zasadach ogólnych, tj. poprzez wniesienie apelacji.
