Autor: Muzeum im. Antoniego hr. Ostrowskiego
WSPOMNIENIE LATA U PROGU ZIMY – Trzmiel ziemny (Bombus terrestris L.) w słonecznikowej stołówce – ogródek przydomowy pod Tomaszowem Mazowieckim (lipiec 2018 r.)
Trzmiel ziemny jest jednym z częściej spotykanych trzmieli w Polsce. Podobnie jak u pszczół, trzmiele tworzą rodziny. Są one jednak zdecydowanie mniejsze, dochodzą do pięciuset osobników. W ulu pszczelim może mieszkać ponad sześćdziesiąt tysięcy pszczół. Jedynie młoda trzmiela królowa – matka przeżywa zimę. Zimuje zwykle pod ziemią na głębokości od 2 do 30 centymetrów, pod kamieniami czy w spróchniałym drewnie. Stan hibernacji może przetrwać dzięki ciału tłuszczowemu w odwłoku i zapasom nektaru w wolu (rozszerzona część przełyku). Wiosną opuszcza kryjówkę i odżywia się pyłkiem i nektarem podbiałów, miodunek, wierzb. Po kilku dniach zaczyna szukać miejsca na założenie gniazda. Wybiera zazwyczaj nory gryzoni, matki innych gatunków trzmieli szukają miejsca w stertach kamieni, gałęzi czy dziuple drzew. Gdy miejsce jest wybrane, z gruczołów na odwłoku królowa zaczyna wydzielać wosk w postaci płytek. Z wosku powstaje pierwsza komórka w której królowa zostawia grudkę pyłku i składa od 8 do 14 jaj. Zasklepia komórkę. Buduje kolejną komórkę służącą do magazynowania zapasów nektaru i pyłku. Matka trzmiela ogrzewa pierwszy czerw (larwy) własnym ciałem. Z pierwszego czerwiu po przepoczwarzeniu powstają pierwsze robotnice. Od złożenia jaja do wyjścia robotnicy z kokonu mija 20 dni. Już po 2 – 3 dniach od wyjścia z kokonu robotnice wylatują po pokarm. Od tego momentu matka zostaje w gnieździe, aby składać jaja, karmić larwy i ogrzewać je własnym ciałem. Cały czas wraz z robotnicami powiększa gniazdo. Samce pojawiają się latem. Są samodzielne, po kilkudniowym pobycie w gnieździe opuszczają je. Odżywiają się pyłkiem i nektarem. Często nocują na kwiatach. Są dobrymi zapylaczami. W przeciwieństwie do samców trzmieli, trutnie pszczół całe swoje życie spędzają w ulu, nie odżywiając się samodzielnie, są karmione przez robotnice.
Trzmiele pełnią ważna funkcję przy zapylaniu roślin, których nie mogą zapylić pszczoły (lucerna, bób, wyka, koniczyna czerwona) – maja dłuższe języczki. Długość języczka pszczoły w zależności od rasy to 6 – 7 mm, u trzmieli języczki mogą osiągać długość nawet 24 mm. Trzmiele ziemne pracują w szklarniach przy zapylaniu pomidorów – dzięki nim możliwa jest całoroczna uprawa pomidorów, także w Polsce. Jedna silna rodzina trzmiela (100 robotnic) zapyla do 2500 m2 pomidorów.
Magdalena Sepkowska
Źródło: Anna Krzysztofiak, Lech Krzysztofiak, Tadeusz Pawlikowski, Trzmiele Polski – przewodnik terenowy, Suwałki 2004; Mieczysław Biliński, Biologia, znaczenie i chów trzmieli, Puławy 2013.
Zdjęcie: Magdalena Sepkowska
