Historie Tomaszowa: ratusz miejski

Autor: Urząd Miasta

6 lipca 1830 r. Tomaszów postanowieniem Rady Administracyjnej Królestwa Polskiego („W Imieniu Najjaśniejszego Mikołaja I. Cesarza Wszech Rosji Króla Polskiego &c. &c. &c.”) uzyskał prawa i swobody służące miastom prywatnym. Nowe miasto nosiło odtąd nazwę Tomaszów Mazowiecki – dla odróżnienia np. od Tomaszowa Lubelskiego i innych miejscowości o podobnych nazwach. Pierwszym burmistrzem został Antoni Wroński, zaś uroczystość ogłoszenia Tomaszowa miastem odbyła się 8 września 1830 r.

Podniesienie Tomaszowa do rzędu miast w 1830 r. spowodowało, że potrzebny stał się ratusz – siedziba władz miejskich. Na wybudowanie specjalnie przeznaczonej do tego celu budowli trzeba było jednak poczekać prawie sto lat. Początkowo siedzibą władz miasta był nieistniejący dziś dom oznaczony numerem 1 (dziś ul. św. Antoniego 8 – budynek nie istnieje). Na parterze znajdowało się biuro burmistrza, kasa miejska i siedziba policji. Na piętrze były mieszkania dla rodzin burmistrza, sekretarza, kasjera, policjantów i… katolickiego księdza. W podwórku mieścił się miejski areszt nazywany potocznie „kozą”. Później władze miasta urzędowały w różnych miejscach, m.in. w domu Bernarda Śniegockiego przy ul. Kaliskiej 95 (dziś al. Marszałka Józefa Piłsudskiego), w domu Ludwika Pawlikowskiego przy rynku św. Józefa 8 (dziś pl. Kościuszki 20), w domu Marianny Dębińskiej przy ul. Kaliskiej 101 (dziś al. Marszałka Józefa Piłsudskiego 11). Najdłużej (od 1859 r.) siedzibą magistratu była narożna kamienica (dziś ul. św. Antoniego 10, róg pl. Kościuszki).

Na początku lat dwudziestych XX w. prezydent Tomaszowa Karol Lechowicz zaproponował wybudowanie nowego, reprezentacyjnego ratusza. 24 czerwca 1925 r. w obecności prezydenta Stanisława Wojciechowskiego położono kamień węgielny.

Okazały, funkcjonalny obiekt w stylu modernistycznym miał symbolizować stabilność i potęgę odrodzonej Rzeczypospolitej. Nie najmniej istotne były też aspiracje Tomaszowa Mazowieckiego stania się stolicą powiatu (Tomaszów, podobnie jak pod zaborem rosyjskim, wciąż podlegał administracyjnie kilkakrotnie mniejszym Brzezinom). Autorem projektu był znany warszawski architekt Aleksander Raniecki (1879-1967), a prace budowlane wykonała tomaszowska firma Edmunda Błaszkowskiego. Wystrój wnętrz zaprojektował prof. Jan Bukowski (1873-1938 lub 1943) z Krakowa, który jest również autorem malowideł ściennych w sali posiedzeń Rady Miejskiej. Namalował tam cztery medaliony, przedstawiające cnoty obywatelskie oraz dwie alegorie przemysłu włókienniczego. Pozostałe prace malarskie wykonali bracia Holewińscy z Krakowa przy współudziale tomaszowskiego malarza Piwowarskiego. Centralne ogrzewanie wykonała firma Drzewiecki i Jeziorański z Warszawy, wodociągi i kanalizację firma Oskar Kaizer z Tomaszowa, posadzki ksylolitowe firma Maurycy Gutter z Krakowa, posadzki terakotowe firma Dziewulski i Lange z Opoczna, roboty żelazne firmy Gajewicz z Łodzi i Szmalenberg z Warszawy, boazerie w sali posiedzeń firma Muranyi z Krakowa, żyrandole (rzeźbione w lipowym drewnie i złocone) firma Filip Woźniak z Krakowa, a instalacje elektryczne – inż. Daniel Lichtenstein z Tomaszowa. Koszt budowy wyniósł 478 000 zł (blisko 5 mln dzisiejszych złotych). Przyśpieszenie budowy i obniżenie kosztów związane było m.in. z wykorzystaniem materiału budowlanego pochodzącego z pobliskiej cerkwi prawosławnej na pl. Kościuszki, którą rozebrano w 1925 r.

Oficjalne oddanie do użytku tomaszowskiego ratusza planowane było początkowo na 19 czerwca, następnie na 26 czerwca 1927 r. (i taką datę umieszczono na tablicy pamiątkowej). Podczas otwarcia ratusza obecny miał być prezydent Ignacy Mościcki. Oficjalna delegacja Tomaszowa udała się z zaproszeniem do Warszawy, a Rada Miejska przemianowała ul. Piliczną na ul. Prezydenta Ignacego Mościckiego. Jednak wymawiając się stanem zdrowia, prezydent odwołał przyjazd. Uroczystość przeniesiono na 20 sierpnia 1927 r. Z tej okazji ukazał się specjalny numer „Echa Mazowieckiego” o objętości 60 stron, wydrukowany w Łodzi na dobrym, błyszczącym papierze. Przedstawiono w nim zarys dziejów miasta, budowę ratusza oraz przegląd tomaszowskich fabryk – dla wydawców (i sponsorów) upamiętnienie otwarcia nowej siedziby władz miasta było z pewnością okazją do pełnej promocji Tomaszowa Mazowieckiego w kraju. Nakład nie jest znany, ale nie mógł być zbyt niski, skoro jest to najczęściej spotykane wydanie przedwojennego pisma tomaszowskiego. Niestety, także i tym razem prezydent nie przybył. Uroczystości już nie przekładano, odbyła się bez udziału głowy państwa. Uczestniczyli w niej przedstawiciele władz wojewódzkich i powiatowych; budynek poświęcił pierwszy biskup łódzki ks. Wincenty Tymieniecki.

(Opracował: dr Daniel Warzocha adiunkt działu historyczno-numizmatycznego – Muzeum w Tomaszowie Mazowieckim).