Od 19 kwietnia 2005 roku Skansen funkcjonuje jako samorządowa instytucja kultury, podlegająca bezpośrednio Urzędowi Miasta w Tomaszowie Mazowieckim.
Podstawowym i konsekwentnie realizowanym założeniem Skansenu Rzeki Pilicy jest tworzenie placówki żywej, w której przyrodę i historię rzeki oraz przestrzeń kulturową, jaką ona wytworzyła, można poznawać wszystkimi zmysłami – wzrokiem, słuchem, dotykiem i smakiem. Wiele eksponatów otrzymało w Skansenie Rzeki Pilicy "drugie życie". Zbiory gromadzone są obecnie w pięciu działach.
Najbardziej rozbudowana jest ekspozycja zatytułowana "Młynarstwo wodne w dorzeczu Pilicy". Najważniejszym jej elementem jest drewniany młyn wodny, przeniesiony wraz z całym wyposażeniem w latach 1998-2000 ze wsi Kuźnica Żerechowska, położonej nad rzeką Luciążą – największym lewym dopływem Pilicy. Wnętrze budynku zajmuje ekspozycja poświęcona tradycjom młynarstwa wodnego w dorzeczu Pilicy. Szczególną atrakcję stanowią wykonane z niezwykłą precyzją przez Jerzego Sosnowskiego z Tomaszowa Mazowieckiego makiety młynów wodnych oraz mostów i parowca „Pilica”, a także ruchome modele młynów różnego typu: wodnego, pływającego, frontowego, wiatraka-koźlaka oraz średniowiecznego młyna kieratowego wykonane przez Jana Ekiela – starego młynarza ze Zgierza. Obok skansenowego młyna w stylowej galerii zostało zgromadzonych ponad 30 kamieni młyńskich pochodzących z nieistniejących już młynów z dorzecza Pilicy. Jest to największa tego typu kolekcja w Polsce.
Pilickie militaria zostały zgromadzone w dziale "Wojenne trofea Pilicy". Prezentowane w nim eksponaty w większości zostały wydobyte z rzeki, a pozostała część pochodzi z terenów nadpilickich. Najcenniejszym i jednocześnie cieszącym się największym zainteresowaniem eksponatem jest eksperymentalny, opancerzony ciągnik artyleryjski Luftwaffe na podwoziu SdKfz 8, nazywany potocznie „Lufcikiem”. Został on wydobyty z rzeki w 1999 roku, a więc 54 lata po zatonięciu. Obecnie jest on jedynym zachowanym pojazdem tego typu na świecie! Po wydobyciu z Pilicy został pieczołowicie odrestaurowany i wyremontowany. Prace prowadzone przy „Lufciku” w okresie wiosenno-letnim 2005 roku miały na celu jego uruchomienie. Zamierzenie to zostało zrealizowane i pojazd, który spędził 54 lata w rzece dziś jeździ! Dział militarny, prezentujący również uzbrojenie artyleryjskie z okresu II w. św., zostanie w przyszłości skupiony w pobliżu i w samym budynku dawnej świetlicy z ośrodka kolonijnego znajdującego się niegdyś w okolicy Niebieskich Źródeł.
W Skansenie Rzeki Pilicy można również oglądać obiekty i eksponaty pochodzące ze Spały – urokliwej, nadpilickiej miejscowości, będącej świadkiem wielu ciekawych wydarzeń. Większość z eksponowanych tu pamiątek pochodzi z czasów, kiedy Spała pełniła funkcję rezydencji rosyjskich carów. Znajdziemy tu m.in. niewielki budynek będący niegdyś… carską toaletą, a także dwa ozdobne słupki z jednej z bram wjazdowych do Spały oraz dwa słupki z parkanu ogradzającego niegdyś spalską rezydencję.
Przez teren placówki przebiega symboliczna "Oś rzeki Pilicy". Stoi na niej 100-letnia, żelazna barka robocza typu "Szczupak", przeciwdesantowa mina kotwiczna, fragment przęsła mostu wybudowanego w 1957 roku przez saperów na Pilicy w dzielnicy Tomaszowa Maz. – Brzustówce, wojskowy rzeczny kuter holowniczy KH-200 oraz wieżyczka ratownika, która od lat 60. XX w. znajdowała się przy kąpielisku w nadpilickiej przystani w Tomaszowie Mazowieckim.
Ponadto w Skansenie Rzeki Pilicy gromadzone są eksponaty związane z tradycjami wioślarskimi i szkutnictwem ludowym na tej rzece.
W tomaszowskim Skansenie odtwarzane są również wydarzenia, które miały miejsce nad Pilicą i były z nią ściśle związane. Dotychczas odbyły się tu między innymi takie inscenizacje jak: "Pojmanie pilickich szmuglerów", "Potyczka na Linii Pilicy", "Obrona Niebieskich Źródeł", "Forsowanie Linii Pilicy – styczeń 1945" oraz "Pilickie Verdun. Potyczka pod Inowłodzem – styczeń 1915" i inne.
Poza przygotowywaniem ekspozycji i odtwarzaniem nadpilickiej historii Skansen posiada rzadkie i cenne archiwalia, materiały ikonograficzne oraz obszerną bibliotekę wydawnictw poświęconych Pilicy i Napiliczu. Działalność Skansenu Rzeki Pilicy została w 2005 roku doceniona przez Polską Organizację Turystyczną, która nagrodziła placówkę certyfikatem przyznawanym najlepszym produktom turystycznym w kraju.
