Autor: Muzeum im. Antoniego hr. Ostrowskiego
Od 10 października do 24 listopada 2019 r. w sali odczytowej oglądać można wystawę „Archiwa wczoraj i dziś. W 100. rocznicę podpisania dekretu o organizacji archiwów państwowych i opiece nad archiwami”. Wystawa, przygotowana przez Archiwum Państwowe w Piotrkowie Trybunalskim, składa się z 15 plansz prezentujących dzieje archiwów w Piotrkowie. Sięgają epoki staropolskiej, gdy miasto było siedzibą Trybunału Koronnego. W autonomicznym Królestwie Polskim w Piotrkowie znalazło się Archiwum Akt Dawnych i Archiwum Miejskie, a po utworzeniu guberni piotrkowskiej – Archiwum Rządu Gubernialnego. Niestety, w 1882 r. najstarsze archiwalia wywieziono do Warszawy, gdzie uległy zagładzie w 1944 r. Dalsze dzieje piotrkowskiej archiwistyki związane są z wydarzeniami I wojny światowej, gdy odradzająca się polska administracja podjęła działania w celu ochrony dokumentacji o znaczeniu historycznym (jak pilna była to sprawa, świadczy fakt, iż pod okupacją austriacką np. akta byłych władz rosyjskich sprzedawano na wagę sklepikarzom, którzy pakowali w nie swoje towary!). Utworzenie w Piotrkowie archiwum państwowego przewidywał już reskrypt Rady Regencyjnej z 31 lipca 1918 r., a następnie dekret Naczelnika Państwa z 7 lutego 1919 r. Jak wskazuje notatka w „Dzienniku Narodowym” z 11 stycznia 1919 r. – wówczas piotrkowskie archiwum już działało. Miało jednak trudne warunki lokalowe, wynajmując pomieszczenia w prywatnych kamienicach przy ul. Rokszyckiej 20 (dziś ul. Narutowicza) oraz ul. Bykowskiej/Piłsudskiego 55 i 71 (dziś ul. Wojska Polskiego). Dopiero od czerwca 1939 r. znalazło siedzibę w skrzydle gmachu Sądu Okręgowego od ul. Toruńskiej 4, gdzie mieści się do dziś. W czasie II wojny światowej okupant niemiecki wywiózł część archiwaliów do Poznania i Katowic. Po wojnie placówka wznowiła działalność, choć usuwanie zniszczeń trwało do końca lat czterdziestych. Jej oddziałem jest od 1980 r. archiwum w Tomaszowie Mazowieckim, utworzone od 1950 r. dzięki staraniom pochodzącego z Tomaszowa historyka dr. Rafała Gerbera (późniejszego profesora Uniwersytetu Warszawskiego).
Na planszach możemy zobaczyć kopie dokumentów związanych ze stuletnią historią piotrkowskiego Archiwum Państwowego, fotografie archiwistów związanych z placówką. Nie brakowało wśród nich wybitnych osobowości. Dr Adam Feliks Próchnik (1892-1942), nieślubny syn Ignacego Daszyńskiego, był historykiem, publicystą, prezesem Rady Miejskiej, wreszcie posłem Polskiej Partii Socjalistycznej na Sejm II Rzeczypospolitej. Adolf Erazm Mysłowski (1876-1954), najstarszy stażem pracownik polskiej służby archiwalnej, trafił do Piotrkowa po powstaniu warszawskim i swe zawodowe losy związał z tutejszym archiwum. Ignacy Świątkowski (1897-1942) i Stefan Pawlak (1902-1944) oddali życie, rozstrzelani za działalność konspiracyjną. Dr Jan Warężak (1896-1967), autor prac naukowych nt. średniowiecznego osadnictwa, podczas okupacji ukrywał archiwalia przed wywiezieniem. Przez blisko trzydzieści lat, w tym najtrudniejszych – wojny i powojennej odbudowy – pracowała w piotrkowskim archiwum Maria Karbowska (1904-1991), pochodząca z rodziny przez wiele dziesięcioleci angażującej się w życie społeczne i polityczne.
Otwarciu wystawy towarzyszyły interesujące wystąpienia dr. Tomasza Matuszaka (dyrektora Archiwum Państwowego w Piotrkowie Trybunalskim), dr. Macieja Hubki i Michała Ordaka. Duże zainteresowanie tomaszowian wzbudziły poruszane przez nich tematy dziejów polskiej sieci archiwaliów, ochrony archiwaliów, a także poszukiwań genealogicznych i wykorzystywania w nich nowoczesnych technologii informacyjnych – zgodnie z misją archiwum, którą jest „trwałe zachowanie świadectw przeszłości i zapewnienie do nich powszechnego dostępu w celu wspierania rozwoju państwa i społeczeństwa obywatelskiego”.
dr Daniel Warzocha
asystent działu historyczno-numizmatycznego
