Kto może kandydować?
Możliwość skorzystania z biernego prawa wyborczego regulują samorządowe ustawy wyborcze, tj. Ordynacja wyborcza do rad gmin, powiatów i sejmików województw oraz ustawy o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza, prezydenta miasta. – Przyjmuje się, że kandydować do rady może każda osoba uprawniona do głosowania, czyli korzystająca z czynnego prawa wyborczego. Są to osoby, które w dniu głosowania ukończą 18 lat oraz stale zamieszkują na obszarze działania danej rady, co jest równoznaczne z wpisaniem ich do rejestru wyborców – mówi Dawid Sześciło, ekspert Fundacji Batorego. O mandat radnego gminy może ubiegać się także obywatel Unii Europejskiej, m.in. jeśli stale zamieszkuje na terenie danej gminy i jest wpisany do rejestru wyborców. Prawa do głosowania nie mają osoby pozbawione praw publicznych prawomocnym orzeczeniem sądowym lub pozbawione praw wyborczych orzeczeniem Trybunału Stanu, a także ubezwłasnowolnione prawomocnym orzeczeniem sądowym.
Analogicznie zasady obowiązują w bezpośrednich wyborach na wójta, burmistrza lub prezydenta miasta – z jednym wyjątkiem: kandydaci i kandydatki w dniu głosowania muszą mieć ukończony 25. rok życia.
Samorządowe ustawy wyborcze przewidują też, że w szczególnych przypadkach niektóre osoby – choć mają prawo do głosowania – nie mają prawa kandydować. Są to osoby:
- karane za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego,
- wobec których wydano prawomocny wyrok warunkowo umarzający postępowanie karne w sprawie popełnienia przestępstwa umyślnego ściganego z oskarżenia publicznego,
- wobec których wydano prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające utratę prawa wybieralności, na podstawie przepisów tzw. ustawy lustracyjnej.
Należy również pamiętać, iż kandydaci/kandydatki nie mogą jednocześnie ubiegać się o stanowiska w radzie gminy, powiatu czy sejmiku wojewódzkiego. Z kolei osoby zainteresowane kandydowaniem na wójta, burmistrza lub prezydenta miasta mogą startować tylko w jednej gminie naraz. – Nie obowiązuje ich jednak zasada stałego zamieszkania na obszarze danej gminy, co oznacza, że będąc wpisanym do rejestru wyborców w Warszawie, można ubiegać się o stanowisko prezydenta Sopotu – tłumaczy Dawid Sześciło. – Ponadto kandydaci i kandydatki na te stanowiska mają prawo ubiegać się o głosy wyborców do jednej z rad: gminy, powiatu, sejmiku wojewódzkiego.
Koalicja „Masz głos, masz wybór”
Koalicja „Masz głos, masz wybór” (www.maszglos.pl) skupia kilkanaście opiniotwórczych i cieszących się autorytetem organizacji pozarządowych, które wspólnie działają na rzecz zwiększenia udziału obywateli w wyborach. Organizacje te z powodzeniem przeprowadziły już trzy skuteczne kampanie profrekwencyjne: „Zmień kraj. Idź na wybory” (przed wyborami parlamentarnymi 2007), „Pępek Europy” (przed wyborami do Parlamentu Europejskiego 2009) oraz „Gdziekolwiek będziesz, zagłosuj” (przed wyborami prezydenckimi 2010). Koalicja zabiega także o zmiany w prawie wyborczym, które mają ułatwić obywatelom udział w głosowaniu (dzięki jej staraniom udało się wprowadzić do prawa wyborczego procedurę głosowania przez pełnomocnika).
Organizacje wchodzące w skład koalicji
Centrum Edukacji Obywatelskiej, Forum Europejskie przy Centrum Europejskim UW, Fundacja im. Stefana Batorego, Fundacja FOR, Fundacja Projekt: Polska, Fundacja Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego, Interactive Advertising Bureau Polska, Izba Gospodarcza Reklamy Zewnętrznej, Izba Wydawców Prasy, Polska Fundacja im. Roberta Schumana, PKPP Lewiatan, Stowarzyszenie Gazet Lokalnych, Stowarzyszenie Prasy Lokalnej, Stowarzyszenie Komunikacji Marketingowej SAR, Stowarzyszenie Przyjaciół Integracji, Stowarzyszenie Szkoła Liderów, Związek Firm Public Relations.
Koalicję wspierają: Albert Lumberjacker, Dom Mediowy MEC, Millward Brown SMG/KRC.
Akcja społeczna „Masz głos, masz wybór” jest współfinansowana ze środków Trust for Civil Society in Central and Eastern Europe.
