Autor: Urząd Miasta
Samotne popiersie skąpane w listopadowych mgłach. Kogo przedstawia, czyje nosi imię? To historyczne upamiętnienie znanego tomaszowskiego lekarza i społecznika – dr Jana Serafina Rode.
Jan Serafin Rode przyszedł na świat w Rawie Mazowieckiej 14 listopada 1849 roku. Był synem Bogumiła Rode, pomocnika naczelnika powiatu rawskiego (w dalszych zaś latach urzędnika Suwalskiego Urzędu Gubernialnego) oraz Wiktorii z Romanowskich. Młody Jan Rode uczęszczał do gimnazjum w Płocku i w Suwałkach. Studia lekarskie rozpoczął w Szkole Głównej w Warszawie. W roku 1870 został absolwentem tamtejszego wydziału medycznego, zaś staż związany ze specjalizacją medyczną odbył we Francji. Jego wykształcenie lekarskie okazało się przydatne w okresie wojny francusko-pruskiej, w czasie której dr Jan Rode pełnił obowiązki medyka Międzynarodowego Czerwonego Krzyża, m.in. w Reims i Epernai.
Po wojnie, w roku 1881 dr Rode powrócił do Polski, osiedlając się w Tomaszowie Mazowieckim. Wkrótce zawarł związek małżeński z Marią Eustachią z Chociszewskich, która była córką (jej ojcem był Władysław Junosza Chociszewski) właścicieli ziemskich z pobliskiego Komorowa i Zaborowa. Prowadząc w naszym mieście praktykę lekarską dr Rode doskonale orientował się w sytuacji społecznej mieszkańców Tomaszowa, związanej m.in. z opieką medyczną. Dał się również poznać jako wnikliwy analityk życia społeczno-gospodarczego oraz orędownik systemowych zmian zarówno w zakresie gospodarki, jak i powszechnych usług medycznych. Wiele uwagi przywiązywał do działalności oświatowej środowiska lekarskiego. Był autorem wielu publikacji z dziedziny medycyny i historii.
W tamtych czasach nasze miasto borykało się z dotkliwym brakiem szpitala. Nie mogły go zastąpić izby przyjęć „przylepione” do większych tomaszowskich fabryk, które świadczyły dla ówczesnych siedemnastu tysięcy mieszkańców miasta ledwie podstawową opiekę medyczną. Cięższe przypadki były kierowane do szpitali w Piotrkowie Trybunalskim lub w Rawie Mazowieckiej. Jan Serafin Rode od pierwszych lat pobytu w Tomaszowie Mazowieckim okazał się bardzo sprawnym organizatorem, a przy tym wielkim społecznikiem i filantropem. Z jego inicjatywy w roku 1886 rozpoczęto budowę szpitala miejskiego, którą obok jego osoby zarządzał komitet w składzie: Stanisław hrabia Ostrowski, inż. Strzelecki, Dyrektor Oddziału Banku Państwa Jureniew, pastor Biederman i fabrykant Wolfsohn. Fundusz na inwestycję powstał ze składek oraz darowizn złożonych przez hrabiego Ostrowskiego i przemysłowca Wolfsohna. Ponadto ten pierwszy przekazał pod budowę szpitala działkę przy ulicy św. Antoniego (z tego też powodu przyszły szpital za swojego patrona miał imiennika hrabiego – świętego Stanisława). Aby pozyskać dodatkowe środki na budowę obiektu, w mieście organizowano loterie fantowe i spektakle teatralne. Ponadto syn Stanisława, Julian hrabia Ostrowski podobnie jak ojciec, złożył na konto budowy dodatkowe fundusze, a sam dr Rode zadeklarował, że przez pierwszy rok działalności szpitala nie będzie pobierał pensji. W końcu po długich pięciu latach, 12 stycznia 1891 roku szpital wyposażony w dziesięć łóżek oddano do użytku i na utrzymanie kasy miejskiej. Pierwszym dyrektorem placówki został inicjator jej budowy, dr Jan Serafin Rode. W kolejnych latach pod jego zarządem szpital rozbudowywano. W 1894 przy szpitalu powstała kostnica (obecnie w budynku tym mieści się Filia Biblioteki Pedagogicznej w Piotrkowie Tryb.) i pomieszczenia magazynowe.
Obok pracy w szpitalu i działalności społecznej, dr Rode wykazywał także niezwykłą aktywność na polu działalności oświatowej, a zwłaszcza patriotyczno-niepodległościowej. W konspiracji przed ówczesnym zaborcą opracował taktykę repolonizacji szkolnictwa, ożywiając tym samym nurt niepodległościowy w naszym mieście. To dzięki jego osobistym staraniom w Tomaszowie Mazowieckim powstała pierwsza szkoła średnia – obecne I Liceum Ogólnokształcące im. Jarosława Dąbrowskiego. Rok 1905 to zwieńczenie jego starań obrońcy polskich interesów narodowych – rozpoczęcie nauczania w tomaszowskich szkołach w języku polskim i założenie Koła Macierzy Polskiej (w roku 1916 Koło to przyjęło jego imię).
Jako wybitny lekarz oddany lokalnej społeczności, dr Jan Serafin Rode świadczył usługi medyczne (w zakresie chirurgii i ginekologii) i dostarczał leki najuboższym mieszkańcom miasta, robotnikom z tomaszowskich fabryk i manufaktur. Z własnych dochodów założył i wyposażył trzy ochronki i dwie szkoły elementarne. Wspierał także innego tomaszowskiego społecznika dr. Seweryna Sterlinga w jego badaniach nad warunkami i poprawą życia tomaszowskich robotników. Po wybuchu I wojny światowej, jako zwolennik Józefa Piłsudskiego ściśle współpracował z Naczelnym Komitetem Narodowym w Piotrkowie, za co był wielokrotnie aresztowany przez niemieckie władze okupacyjne. Nigdy jednak nie zrezygnował ze swoich przekonań propaństwowych i patriotycznych. Brutalnie przesłuchiwany, represjonowany, podupadł na zdrowiu i zmarł 18 czerwca 1915 roku. Tomaszowski pogrzeb dr Jana Serafina Rode stał się manifestacją patriotyczną mieszkańców miasta i okolicznych wsi. Jego ciało spoczęło na cmentarzu katolickim w Tomaszowie Mazowieckim w grobowcu rodziny Chociszewskich, obok pochowanych tam wcześniej ciał żony oraz teściów.
Jako wyraz wdzięczności za zasługi dla Tomaszowa, 30 lipca 1930 roku mieszkańcy miasta oraz koledzy i przyjaciele dr Rode, w parku przy ul. Św. Antoniego – sąsiadującym z dawną willą należącą do Marii i Jana Rode, w której obecnie mieści się Urząd Stanu Cywilnego – nazwanym jego imieniem ufundowali mu pomnik (autorem koncepcji artystycznej był Antoni Polkowski, członek Towarzystwa Sztuk Pięknych), który jest symbolem pamięci mieszkańców Tomaszowa Mazowieckiego o wieloletnich staraniach doktora nad zapewnieniem opieki medycznej tomaszowianom i o jego walce o polskość.
W okresie II wojny światowej z cokołu pomnika hitlerowcy zrzucili popiersie dr. Rodego. Ponieważ to z 1930 roku było odlane z brązu, zostało najprawdopodobniej przetopione przez Niemców na potrzeby zbrojeniowe. Wojnę przetrwał sam cokół z czerwonego piaskowca, na którym po jej zakończeniu postawiono wykonaną z betonu kopię wizerunku lekarza. Na cokole popiersia po dziś dzień znajduje się inskrypcja o treści „DR MED. JAN RODE 1849-1915 DĄŻYŁ DO ŚWIATŁA TWORZYŁ DOBRO MIŁOŚCIĄ BLIŹNIEGO ŻYŁ. OBYWATELE I KOLEDZY 6.7.1930 R.”
Źródła: Tadeusz Kawka, „Szkoła, która przeszła do historii”;
Jan Góral, Ryszard Kotewicz, „Dwa wieki Tomaszowa Mazowieckiego. Zarys dziejów miasta 1788-1990”;
Andrzej Kobalczyk, „Historie odnalezione”.
,
